بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است. این بیماری، یک بیماری پیشرونده است که با از دست دادن حافظه خفیف شروع می‌شود و احتمالاً منجر به از دست دادن توانایی انجام مکالمه و واکنش به محیط می‌شود. بیماری آلزایمر قسمت‌هایی از مغز را درگیر می‌کند که فکر، حافظه و زبان را کنترل می‌کند.

تغذیه و آلزایمر

تا امروز پیشگیری و درمان موثری برای بیماری آلزایمر ارائه نشده است. بنابراین توجه به تغذیه در این شرایط اهمیت ویژه دارد. این مداخلات پیشگیرانه زمانی اثر بخش خواهد بود که علائم بیماری شروع نشده باشد مثلا حدود پنجاه سالگی. مطالعات نشان داده‌اند که عادات غذایی که منجر به بیماری‌های قلبی عروقی می‌شوند، شانس ابتلا به آلزایمر را نیز افزایش می‌دهند. از سوی دیگر رژیم غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان، فیبر، امگا3 و اسیدهای چرب غیر اشباع احتمالاً اثر محافظتی بر روند تخریب عصبی دارند. اثر مفید برخی از مواد غذایی مانند گلوتاتیون، پلی‌فنل‌ها ، کورکورمین، کوآنزیم Q10 ، ویتامین‌های B6، B12، اسید فولیک، اسیدهای چرب غیراشباع ، لسیتین، کافئین و برخی باکتری‌های پروبیوتیک بر بیماری آلزایمر نشان داده شده است. از طرف دیگر رژیم غذایی حاوی اسید های چرب اشباع و اسیدهای چرب شاخه دار باعث پیشرفت آلزایمر می‌گردند.

اهمیت بررسی ژنتیکی برای بیماری آلزایمر

سابقه خانوادگی برای ابتلای فرد به آلزایمر ضروری نیست. در واقع آلزایمر یک بیماری وابسته به سـن است. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد کسانی که والدین یا خواهر یا برادرشان مبتلا به آلزایمر هستند، نسبت به کسانی که بستگان درجه یک مبتلا به آلزایمر ندارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. کسانی که بیش از یک خویشاوند درجه یک مبتلا به آلزایمر دارند در معرض خطر بیشتری هستند. هنگامی که بیماری هایی مانند آلزایمر و سایر بیماری‌های مرتبط با زوال عقل در خانواده ها ایجاد می‌شوند، ژنتیک (عوامل ارثی)، عوامل محیطی – یا هر دو – ممکن است نقش داشته باشند.

دو دسته از ژن ها وجود دارند که بر ابتلای فرد به بیماری تأثیر می گذارند: (1) ژن های مستعدکننده[1] و (2) ژن های تعییـن کننده[2]. محققان ژن های ارثی آلزایمر را در هر دو دسته شناسایی کرده‌اند.

1- تاکنون، محققان بیش از 20 ژن را یافته‌اند که ممکن است خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهد. ژن‌های خطر یا مستعدکننده احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهند، اما تضمین نمی‌کنند که این بیماری رخ دهد. APOE-e4 اولین ژن خطر شناسایی شده‌است و همچنان به عنوان موثرترین ژن در افزایش احتمال بروز الزایمر تلقی میشود. محققان تخمین می زنند که بین 40 تا 65 درصد از افراد مبتلا به آلزایمر دارای ژن APOE-e4 هستند.

APOE-e4 یکی از سه شکل رایج ژن APOE است. بقیه آن‌ها شامل APOE-e2 و APOE-e3 هستند. همه ما یک کپی از نوعی APOE را از هر یک از والدین به ارث می‌بریم. کسانی که یک کپی از APOE-e4 را از مادر یا پدر خود به ارث می‌برند، در معرض خطر ابتلا به آلزایمر هستند. کسانی که دو نسخه از آن‌را از مادر و پدر خود به ارث می‌برند، احتمال بروز آلزایمر در آن‌ها بیشتر است، اما حتمی نیست. علاوه بر افزایش خطر، APOE-e4 ممکن است سبب شود تا علائم بیماری در سنین پایین‌تر از حد معمول بروز نماید. تخمین زده می‌شود 20-30٪ از افراد در ایالات متحده یک یا دو نسخه از APOE-e4 را دارند؛ از این میان، تقریباً 2٪ هر دو نسخه از APOE-e4 را در ژنوم خود دارند.

2- ژن‌های قطعی (deterministic genes)، مستقیماً باعث ایجاد بیماری می‌شوند و وجود آنها تضمینی است بر اینکه فرد حامل، دچار Alzheimer’s disease می‌شود. این گروه از ژن‌ها سبب ایجاد فرم وراثتی آلزایمر هستند. البته فقط در مواردی نادر، بیماری آلزایمر ارثی یا خانوادگی است که کمتر از پنج درصد از همه موارد این بیماری را تشکیل می‌دهد. تاکنون سه ژن عامل فرم خانوادگی بیماری آلزایمر کشف شده است: دو ژن پرسنیلین (PSEN1) و (PSEN2) و یک ژن پروتئین پیش ساز آمیلوئید .(APP) این سه ژن در مجموع مسئول حدود نیمی از موارد خانوادگی آلزایمر هستند. اگر والدین هر یک از ژن‌های معیوب (PSEN1، PSEN2 یا APP) را داشته باشند، فرزندانشان 50 درصد احتمال دارد که این بیماری را به ارث ببرند. اگر فردی ژن عامل بیماری را به ارث برده باشد، به طور قطع میتوان گفت که بین اوایل دهه 40 تا اواسط 50 سالگی به بیماری آلزایمر مبتلا خواهد شد. تغییرات در این ژن ها به ندرت باعث ایجاد بیماری آلزایمر در افراد 65 سال و بالاتر می‌شود.

در بیشتر موارد، بیماری آلزایمر فرم تک گیر (sporadic) است. به این مفهوم که فرم وراثتی ندارند و پیشتر در خانواده دیده نشده است. بیماری آلزایمر به دلیل ترکیب پیچیده‌ای از ژن‌ها، محیط و سبک زندگی بروز میکند. هیچ آزمایش ژنتیکی قابل اعتمادی برای تشخیص فرمsporadic آلزایمر وجود ندارد؛ زیرا در بهترین حالت، فقط می تواند به میزان حساسیت فرد نسبت به بیماری اشاره کند. این آزمایش هرگز نمی‌تواند پیش‌بینی کند که آیا فرد به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شود یا خیر. بنابراین، در اکثر موارد، آزمایش ژنتیک برای این بیماری توصیه نمی‌شود.

اکثریت قریب به اتفاق افراد مبتلا به آلزایمر مبتلا به بیماری دیررس هستند که در سن 65 سالگی یا بالاتر رخ می‌دهد.

اگرچه ژن‌های ارثی که باعث “آلزایمر خانوادگی” می‌شوند نادر هستند، اما کشف آنها سرنخ‌های مهمی را ارائه کرده است که به درک ما از آلزایمر کمک می‌کند. همه این ژن‌ها بر پردازش یا تولید قطعه پروتئینی بتا آمیلوئید، جزء اصلی پلاک‌های عامل آلزایمر، تأثیر می‌گذارند. بتا آمیلوئید مظنون اصلی کاهش و مرگ سلول‌های مغزی است. آدوکانوماب(Aducanumab) یا (Aduhelm™)، دارویی تایید شده توسط FDA، اولین درمانی است که نشان می‌دهد حذف آمیلوئید از مغز احتمالاً کاهش عملکرد شناختی و عملکردی را در افراد مبتلا به آلزایمر اولیه کاهش می‌دهد. چندین درمان دیگر برای هدف قرار دادن آمیلوئید نیز در حال توسعه هستند.

دو تحقیق بین‌المللی برای به دست آوردن بینش بیشتر در مورد بیماری آلزایمر با مطالعه افراد دارای ژن‌های قطعی آلزایمر در حال انجام است:

(1) شبکه آلزایمر ارثی غالب (DIAN)، که توسط موسسه ملی کهنسالی (NIA) تامین می‌شود، شامل 10 مرکز تحقیقاتی برجسته در ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا.

(2) ابتکار پیشگیری از آلزایمر (API) که بر یک خانواده گسترده در آنتیوکیا (Antioquia) کلمبیا واقع در آمریکای جنوبی متمرکز است. این خانواده با 5000 عضو، بزرگترین خانواده جهان است که ژن عامل آلزایمر در آن شناسایی شده است.

آزمایش‌های ژنتیکی هم برای APOE-e4 و هم برای ژن‌های نادری که مستقیماً باعث آلزایمر می‌شوند در دسترس است. ولی انجمن آلزایمر نسبت به انجـام آزمایش‌های ژنتیکی معمول برای بررسی خطر ابتلا به آلزایمر این هشدار را می‌دهد که فرد قبل از انجـام آزمایش، مشاوره مناسب را دریافت کرده و اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری آگاهانه، از جمله عوامل اجتماعی و اقتصادی را که می‌تواند با داشتن این اطلاعات ژنتیکی تحت تأثیر قرار گیرد، درک کند. با این حال، ممکن است موارد خاصی وجود داشته باشد که فردی که مبتلا به آلزایمر است باید آزمایش ژنتیک را با پزشک خود در میان بگذارد، زیرا نتایج می‌تواند بر تصمیم درمانی تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، افرادی که واجد شرایط استفاده از درمان‌های ضد آمیلوئید مانند آدوکانوماب هستند، در صورت داشتن ژن APOE-e4 ممکن است در معرض خطر یک عارضه جانبی جدی باشند. افراد باید قبل و بعد از تصمیم گیری برای انجام آزمایش به دنبال خدمات یک مشاور ژنتیک باشند.

نگاهی دقیق تر به ژن‌های مرتبط با آلزایمر

تمام 30000 ژنی که نقشه بیولوژیکی یک انسان را کد می‌کنند روی 23 جفت کروموزوم قرار دارند. تصویر زیر، کروموزومی را نشان می‌دهد که حاوی هر سه ژن عامل آلزایمر خانوادگی و نیز تأثیرگذارترین ژن در بروز آلزایمر است.

همچنین برای افراد مبتلا به آلزایمر و خانواده‌هایشان یک نگرانی عمده است. با این حال، توجه داشته باشید که گاهی اوقات افراد در مورد سابقه خانوادگی بیماری آلزایمر نگران هستند، در حالی که در واقع، سابقه خانوادگی متفاوتی از زوال عقل دارند.

https://www.alz.org/alzheimers-dementia/what-is-alzheimers/causes-and-risk-factors/genetics